Histerektomia – jak usunięcie macicy wpływa na życie?

Co to jest histerektomia?

Histerektomia to operacja usunięcia macicy (niekiedy połączona z wycięciem przydatków, czyli jajników i jajowodów). Zabieg ma charakter nieodwracalny, dlatego decyzja o jego podjęciu musi być oparta na konkretnych wskazaniach zdrowotnych i potwierdzona świadomą zgodą pacjentki_a.

Histerektomia – przyczyny operacji

Histerektomię – oprócz stwierdzonej choroby nowotworowej – wykonuje się w niżej wymienionych przypadkach (jeśli pacjent_ka nie ma dalszych planów rozrodczych):

• mięśniaki macicy – powodują bolesne, obfite i długie krwawienia miesiączkowe; 
• endometrioza – charakteryzuje się obecnością komórek błony śluzowej trzonu macicy poza jej jamą, co wywołuje stany zapalne i niezwykle silne dolegliwości bólowe w trakcie menstruacji. Więcej o tej chorobie przeczytasz w naszych artykułach: co to jest endometrioza, jej diagnostyka i leczenie, operacja endometriozy oraz endometrioza a ciąża i niepłodność;
• zaburzenia statyki narządu rodnego – czyli obniżanie się, a niekiedy nawet wypadanie macicy; mogą być spowodowane licznymi porodami, osłabieniem mięśni dna miednicy, pracą fizyczną lub podeszłym wiekiem.

Cztery typy histerektomii

• Całkowita – usunięcie całej macicy (czyli zarówno trzonu macicy, jak i szyjki).
• Częściowa – w przypadku histerektomii częściowej usuwany jest jedynie trzon macicy.
• Całkowita z usunięciem przydatków – oprócz macicy podczas operacji usuwane są także przydatki (czyli jajniki i jajowody).
• Radykalna – usunięcie macicy wraz z górną częścią pochwy i okolicznymi węzłami chłonnymi.

W jakich przypadkach usuwa się jajniki i jajowody?

To, jak radykalna powinna być wykonywana operacja usunięcia macicy, zależy od schorzenia i ogólnego stanu zdrowia pacjentki_a. Najczęściej tę najbardziej rozbudowaną histerektomię wykonuje się w przypadku zdiagnozowanych nowotworów macicy lub przydatków. Przy braku tego typu wskazań jajniki się pozostawia. Jajowody usuwa się, ponieważ jako struktury nie są dalej potrzebne (stanowią tunel łączący jajnik z jamą macicy) – dodatkowo ich wycięcie zmniejsza ryzyko zachorowania na raka jajnika (który może wywodzić się właśnie z jajowodu, a konkretnie z jego lejka). Usunięcie przydatków często ma charakter profilaktyczny dla osób obciążonych genetycznie takimi chorobami.

Metody operacyjnego usunięcia macicy

Dzięki rozwojowi chirurgii histerektomia może zostać wykonana na 3 poniższe sposoby:

Laparoskopowa

Wykonuje się ją w znieczuleniu ogólnym. W trakcie operacji ginekolog wprowadza przez niewielkie nacięcia w okolicy pępka laparoskop, czyli urządzenie umożliwiające wgląd we wnętrze jamy brzusznej. Następnie w ruch idą narzędzia laparoskopowe, dzięki którym macica jest odcinana. Jeśli zabieg dotyczy całej macicy, to usuwa się ją przez pochwę, a jeśli tylko jej trzonu – odcina się go od szyjki macicy i po rozdrobnieniu w jamie brzusznej wyjmuje kawałkami przez nacięcie brzuszne.

Przezbrzuszna (laparotomia)

Ta metoda nazywana jest też klasyczną. Wykonuje się ją w znieczuleniu ogólnym. Nacięcie jamy brzusznej może być poprzeczne lub podłużne. Lekarz zleca laparotomię, jeżeli technicznie nie da się wykonać laparoskopii (na przykład przy bardzo dużych zmianach, rozsianej chorobie nowotworowej lub jeżeli pacjent_ka jest po licznych operacjach brzusznych i mogą z tego powodu wystąpić zrosty). Laparotomię wybierają także ci operatorzy, którzy nie mają doświadczenia w operacjach laparoskopowych. Charakter operacji przezbrzusznej wiąże się z gorszym efektem kosmetycznym i długim gojeniem się ran pozabiegowych.

Przezpochwowa

Jest najmniej inwazyjną metodą usunięcia macicy. Laparotomia (otwarcie powłok brzusznych) pozostawia rozległą ranę, rekonwalescencja może więc trwać długo; laparoskopia z kolei wymaga mniejszego nacięcia, jednak po zabiegu również pozostają rany. Operacja przezpochwowa wiąże się z mniejszym bólem i ryzykiem pooperacyjnych powikłań. Ponadto nie pozostawia widocznych blizn.

Rekonwalescencja po usunięciu macicy

Histerektomia to poważny zabieg, z którym wiąże się bardzo dużo stresu, obaw i lęku. 

Pobyt w szpitalu po zabiegu trwa najczęściej od 1 do 5 dni, a powrót do pełnej sprawności następuje po okresie około 2 miesięcy. Są to oczywiście uśrednione informacje – to, jak szybko i w jaki sposób przebiegać będzie rekonwalescencja po usunięciu macicy, zależy od kilku czynników:

• sprawności i stanu zdrowia przed operacją,
• powodu przeprowadzenia histerektomii,
• typu i metody wykonania zabiegu,
• przebiegu operacji.

Po usunięciu macicy ginekolog najczęściej wypisuje 30-dniowe zwolnienie lekarskie. Kontrola powinna odbywać się co rok, a w przypadku osób, u których usunięcie macicy było uwarunkowane kwestiami onkologicznymi – od 2 do 3 razy w roku. Po tego typu operacjach uwarunkowanych chorobą nowotworową wciąż konieczna może być dalsza chemio- lub radioterapia.

Przez około pół roku po operacji dobrze jest powstrzymywać od obciążania organizmu, dźwigania i nadmiernego przemęczania się. Należy stopniowo powracać do aktywności fizycznej i „starego” trybu życia. A jeśli chodzi o seks – warto poczekać kilka tygodni z rozpoczęciem współżycia. Podczas zbliżeń po operacji może bowiem pojawiać się dyskomfort i niewielki ból, które z czasem powinny jednak minąć. Oczywiście, jeżeli okresowi rekonwalescencji towarzyszą inne niepokojące objawy, trzeba niezwłocznie skonsultować je z lekarzem prowadzącym.

Usunięcie macicy – skutki uboczne

Ewentualne powikłania po histerektomii nie różnią się zbytnio od tych, które mogą pojawić się po każdym zabiegu ginekologicznym. W trakcie hospitalizacji, ale także przez jakiś czas po opuszczeniu szpitala, dana osoba powinna pozostać pod ścisłą opieką lekarza.

Przez pierwsze 2 tygodnie po zabiegu mogą bowiem wystąpić:

• krwawienia z dróg rodnych,
• powikłania zatorowo-zakrzepowe,
• nietrzymanie moczu (najczęściej wskutek obniżenia ścian pochwy),
• infekcje cewki moczowej i pęcherza.

Jeśli podczas zabiegu usunięto macicę, nie było wskazania ani konieczności, aby wycięte były również jajniki, a pacjent_ka jest w wieku przedmenopauzalnym, to będą one wciąż produkować hormony płciowe. Rzecz ma się inaczej w przypadkach, kiedy konieczne było bardziej radykalne postępowanie i dokonano wycięcia macicy wraz z przydatkami.

Skutki uboczne usunięcia przydatków

Usunięcie jajników u osób w okresie przedmenopauzalnym prowadzi do bardzo szybkiego spadku poziomu hormonów płciowych (estrogenów) w organizmie. Najczęściej jest to przyczyną dolegliwości charakterystycznych dla klimakterium, takich jak:

• uderzenia gorąca i potliwość w nocy,
• zaburzenia snu,
• wahania nastrojów.

Stan ten nazywamy menopauzą chirurgiczną, czyli taką pojawiającą się wskutek interwencji medycznych. Wystąpienie objawów przedwczesnego klimakterium powoduje, że pobyt w szpitalu może być dłuższy, a sama jakość rekonwalescencji – gorsza.

(Estrogenowa) zastępcza terapia hormonalna

Celem terapii hormonalnej po histerektomii jest niwelowanie wspomnianych wyżej negatywnych skutków wygasania funkcji gonad. 

Przewlekły niedobór hormonów płciowych może znacząco wpłynąć na jakość życia i nieść poważne reperkusje dla zdrowia, między innymi:

• Choroby układu sercowo-naczyniowego – takie jak choroba wieńcowa, zaburzenia rytmu serca.
• Osteoporoza – spadek ilości masy kostnej i zaburzenia struktury kości. Może to prowadzić do tak zwanych złamań osteoporotycznych, które goją się długo i nieefektywnie oraz mogą prowadzić do trwałego kalectwa.
• Problemy natury psychicznej, często związane ze sferą seksualną – operacja usunięcia macicy i przydatków oraz związana z nimi menopauza chirurgiczna mogą powodować suchość pochwy (ze względu na zmniejszoną produkcję śluzu), spadek libido, nietrzymanie moczu czy wzrost masy ciała. Dla wielu osób wiąże się to z dużą ilością stresu, wstydu i skrępowania, a tak duży ładunek emocjonalny może prowadzić do rozwinięcia się depresji i zaburzeń obrazu własnego ciała oraz obniżonej samooceny.

Poziom estradiolu, czyli podstawowego estrogenu, gwałtownie spada już w pierwszej dobie po operacji. Lekarz powinien regularnie weryfikować efekty terapii, a także dążyć do ustalenia optymalnej dawki i formy jej podawania. Jakkolwiek stosowanie zastępczej terapii hormonalnej może być konieczne i korzystne dla kondycji zdrowotnej i samopoczucia, tak wiąże się z ryzykiem pojawienia się powikłań. Stąd tak szeroki dyskurs na temat tej formy wspomagania organizmu – lekarz powinien przedyskutować z pacjentką_em wszelkie jej aspekty, zarówno te pozytywne, jak i negatywne.

Skutki związane z przyjmowaniem zastępczej terapii hormonalnej uzależnione są między innymi od:

• wieku,
• chorób współistniejących,
• wieku wystąpienia menopauzy chirurgicznej.

Główny element zastępczej terapii hormonalnej stanowi estrogen. Aby zapobiegać rozwojowi raka endometrium, dołącza się też progesteron i to on jest odpowiedzialny za większość niepożądanych skutków tego typu leczenia (możliwość wystąpienia raka sutka, powikłania zakrzepowo-zatorowe i tak dalej).

U osób po menopauzie, którym usunięto macicę, stosowanie ETZ:

• nie wpływa znamiennie na ryzyko incydentów wieńcowych inwazyjnego raka sutka i ogólny stan,
• zwiększa ryzyko udaru mózgu,
• zmniejsza ryzyko złamań związanych z osteoporozą.

Jeśli stwierdzono wcześniej u pacjentki_a któreś z tych schorzeń, lekarz – zamiast doustnej suplementacji – może zaproponować terapię przezskórną. Po operacji usunięcia przydatków terapia hormonalna podawana bywa także donosowo.

Usunięcie macicy a współżycie seksualne

Prawie każdy, nawet najmniej inwazyjny zabieg niesie ze sobą możliwości wystąpienia skutków ubocznych i powikłań. Nie zawsze jednak dotyczą one jedynie sfery fizycznej – wycięcie macicy to dla wielu osób niezwykle ciężkie i wymagające wsparcia psychicznego doświadczenie.

Osoby, które poddają się histerektomii, często obawiają się utraty swojej „kobiecości”. Wiele z nich po operacji czuje się mniej atrakcyjnie, a seks z partnerem_ką – zamiast radości i satysfakcji – dostarcza więcej stresu i lęku (i to nie tylko z powodu pozabiegowych dolegliwości).

Macica wielu osobom kojarzy się z atrybutem kobiecości, kolebką supermocy, jaką jest możliwość wydania na świat potomstwa. Oczywiście postrzeganie roli i znaczenia tego narządu to kwestia indywidualna, ale także zależna od kultury i społeczności, w jakiej żyjemy. Nie każda osoba pragnie mieć dzieci – ale co, jeśli operacja usunięcia macicy wpłynie na jakość życia seksualnego? Niezależnie od pragnień i aspiracji histerektomia w obu przypadkach wzbudza podobne lęki i wątpliwości.

Z drugiej strony operacje ginekologiczne (takie jak histerektomia) mogą pozytywnie wpłynąć na jakość życia seksualnego wskutek niwelowania dolegliwości bólowych (wywołanych na przykład obecnością mięśniaków macicy). Za odczuwanie bodźców seksualnych odpowiadają też zewnętrzne narządy płciowe i odpowiednia ich stymulacja. Kwestia wpływu histerektomii na współżycie seksualne jest więc dyskusyjna i zależna od indywidualnych uwarunkowań.

Zajrzyj też do naszych artykułów o masturbacji: „Czy masturbacja jest zdrowa?” oraz „Masturbacja kobiet”.

Cel operacji usunięcia macicy stanowi przede wszystkim konieczna poprawa i ochrona zdrowia. Radykalne zabiegi, podczas których usuwa się macicę i przydatki, często są formą ratowania życia w przebiegu chorób nowotworowych.